Nie istnieje jedna uniwersalna dieta dla wszystkich osób z cukrzycą. Różne strategie żywieniowe mogą być skuteczne w jej leczeniu, takie jak dieta śródziemnomorska, DASH, fleksitariańska czy roślinna. Wszystkie te modele żywieniowe kładą nacisk na dużą ilość warzyw nieskrobiowych, ograniczenie cukrów dodanych i rafinowanych zbóż, a także zwiększenie udziału żywności minimalnie przetworzonej.
Celem leczenia dietetycznego osób z cukrzycą jest:
- osiągnięcie i utrzymanie prawidłowego poziomu glukozy we krwi, aby zapobiec powikłaniom,
- optymalizacja poziomu lipidów i lipoprotein we krwi,
- utrzymanie prawidłowego ciśnienia tętniczego, aby zmniejszyć ryzyko chorób naczyń,
- osiągnięcie i utrzymanie pożądanej masy ciała.
W przypadku osób z cukrzycą typu 1, ważne jest unikanie węglowodanów szybko przyswajalnych oraz przestrzeganie zasad zbilansowanej diety. Kluczowym elementem leczenia jest dopasowanie terapii insulinowej do zwyczajów żywieniowych pacjenta, składu posiłków (węglowodany, białka, tłuszcze), a także trybu życia i aktywności fizycznej. Dieta powinna być ustalana indywidualnie, z uwzględnieniem systemu wymienników węglowodanowych (WW), który pomaga oszacować zawartość przyswajalnych węglowodanów w posiłku. Pomocne mogą być również wartości indeksu glikemicznego (IG) i ładunku glikemicznego (ŁG) produktów.
Warto pamiętać, że reakcja organizmu na ten sam produkt może się różnić między osobami. Na przykład, mleko i jego przetwory mogą wywołać różne odpowiedzi glikemiczne u różnych osób.
Kolejność spożywania produktów w trakcie jednego posiłku także wpływa na poziom glukozy we krwi po jedzeniu. Korzystne jest najpierw spożywanie warzyw i produktów białkowych, takich jak mięso czy ryby, a dopiero potem skrobiowych.
Edukacja dietetyczna pacjentów z cukrzycą powinna być prosta i łatwa do zrozumienia, a dieta indywidualnie dopasowana do potrzeb, z uwzględnieniem odpowiedniej ilości białka. Chociaż to węglowodany są głównym makroskładnikiem wpływającym na zapotrzebowanie insulinowe, osoby chorujące na cukrzycę powinny być również świadome, jak białka i tłuszcze wpływają na poziom glukozy we krwi. Pomocne w monitorowaniu tego wpływu są systemy ciągłego monitorowania glikemii oraz aplikacje mobilne rekomendowane przez towarzystwa diabetologiczne.
W przypadku cukrzycy typu 2, celem terapii jest utrzymanie dobrej kontroli metabolicznej, redukcja nadmiaru masy ciała i utrzymanie pożądanej wagi. Dlatego poza ogólnymi zaleceniami żywieniowymi, dieta powinna być dostosowana kalorycznie do wieku, aktualnej masy ciała oraz poziomu aktywności fizycznej. Zaleca się deficyt energetyczny, który umożliwia powolną, ale systematyczną utratę masy ciała (około 0,5–1 kg tygodniowo). Redukcja masy o 5% w skali roku przynosi zauważalną poprawę kontroli glikemii, ale optymalnie powinna wynosić co najmniej 7% rocznie. Umiarkowany deficyt kaloryczny, rzędu 500–750 kcal dziennie, uważa się za bezpieczny.
Osoby z cukrzycą powinny być zachęcane do przestrzegania zasad zdrowego żywienia oraz dodatkowo do:
- kontrolowania wielkości porcji,
- monitorowania ilości węglowodanów w diecie,
- ograniczenia żywności zawierającej łatwo przyswajalne węglowodany, w tym cukry dodane i wolne cukry,
- regularnego spożywania posiłków, w tym śniadania,
- jedzenia w umiarkowanym tempie.
Redukcję masy ciała można osiągnąć, stosując diety o zmniejszonej kaloryczności, w różnych proporcjach białka, tłuszczu i węglowodanów. Nie zaleca się jednak długotrwałego stosowania diet o bardzo niskiej zawartości węglowodanów lub głodówek. Wszystkim osobom z cukrzycą oraz nadwagą lub otyłością zaleca się kontrolowanie wielkości porcji, co również pomaga w zarządzaniu masą ciała i poziomem glikemii.
Odpowiednia dieta i aktywność fizyczna są kluczowe dla poprawy ogólnego stanu zdrowia oraz w prewencji i leczeniu przewlekłych powikłań cukrzycy. Osoby z cukrzycą powinny otrzymać edukację na temat prawidłowego żywienia od specjalistów takich jak lekarze, dietetycy czy edukatorzy diabetologiczni. Leczenie cukrzycy powinno obejmować zdrowy styl życia, który zawiera:
- zrównoważoną dietę, regularną aktywność fizyczną,
- unikanie tytoniu i nadmiernego spożycia alkoholu,
- optymalny sen oraz minimalizowanie stresu.
Skuteczna edukacja dotycząca stylu życia, dostosowana do indywidualnych potrzeb, pozwala osiągnąć zamierzone cele terapeutyczne i zmniejsza koszty leczenia powikłań cukrzycy. Utrzymywanie prawidłowej masy ciała jest priorytetem w leczeniu behawioralnym cukrzycy, niezależnie od jej typu.
Bibliografia
- Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2024. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego.